Việc đọc rất quan trọng. Nếu bạn biết cách đọc, cả thế giới sẽ mở ra cho bạn.
— Barack Obama
Câu hỏi này thuộc loại những câu hỏi khiến người nghe ấp úng, bởi thoạt tiên nó nghe chung chung. Thường thì những câu hỏi dễ trả lời phải thật cụ thể. Trong vòng 10 giây, hầu hết chúng ta đều bịa ra được một vài ý trả lời nào đó nhưng nhiều khả năng các ý sẽ lẫn lộn vào nhau và không được mạch lạc.
Thực ra, chung chung hay cụ thể nằm ở tư duy của chúng ta. Nếu bạn bất ngờ, bạn sẽ khó hiểu được câu hỏi và trả lời không mạch lạc, nhưng nếu có thời gian suy nghĩ lâu hơn, bạn sẽ nói sao? Dưới đây tôi đưa ra câu trả lời của mình. Nếu bạn có ý khác, hãy bàn thêm với tôi nhé!
ĐỌC ĐỂ GIẢI TRÍ
Việc này giúp cho đầu óc của chúng ta đỡ căng thẳng. Nhưng câu hỏi đầu tiên cần đặt ra khi nói đến mục đích này là: có nên đọc kiểu giải trí hay không? Câu trả lời là “Có!”. Giải trí là nhu cầu bình thường và có những loại sách để phục vụ nhu cầu này. Và nếu có, bạn cứ thế mà đọc đi, chẳng sao cả. Nhưng bạn biết vấn đề nằm ở đâu không? Đó là khi bạn dành-cả-cuộc-đời chỉ để đọc sách giải trí.
Các vĩ nhân toàn đọc sách cao siêu trời ơi đất hỡi thì cũng tốt cho các vị, nhưng hầu hết chúng ta đang không phải là vĩ nhân hoặc sẽ không trở thành vĩ nhân (điều này bạn đã tự đi đến kết luận được rồi đúng không?).
Nói tóm lại, cũng tương tự, nếu bạn thích đọc sách giải trí thì cứ đọc, không cần áy náy mất thời gian, nhưng tôi có vài kinh nghiệm muốn chia sẻ thế này. Tôi thường đọc sách giải trí vào buổi tối để thư giãn đầu óc và thường chọn sách, truyện hài hước hoặc lãng mạn dễ đọc. Thứ hai, sách giải trí không hoàn toàn vô ích, nó giúp thư giãn thì không phải bàn cãi, ngoài ra không phải là không cung cấp được một chút kiến thức hữu ích nào. Kiến thức đến qua con đường hài hước thì không còn gì dễ vào bằng. Trong cuộc sống chúng ta cũng cần khiếu hài hước, cần tận hưởng và nếu tự sở hữu thì càng tốt. Chúng ta cũng cần những đề tài để nói chuyện với người khác, bạn đọc 50 sắc thái (Fifty Shades of Grey) rồi đi buôn chuyện cũng được, cho dù cần lưu ý là 50 sắc thái không phải là nhẹ nhàng lắm, bạn cần vận dụng nhiều đến trí tưởng tượng của mình.
Bạn có thể thấy tôi khá là “trung dung” về khoản đọc sách giải trí, vì tôi cho rằng thái độ đó là phù hợp nhất rồi và không nhất thiết phải nghiêng về bên này hoặc bên kia.
Nói về các yếu tố làm nên sách giải trí thì nói về các yếu tố không làm nên sách giải trí sẽ nhanh hơn. Chúng ta không nhất thiết phải trả lời các câu hỏi theo- hướng-tư-duy-của-người-hỏi đúng không nào?
Nên nói thế này, không có loại sách gọi là “sách vớ vẩn” trong số những cuốn sách đọc để giải trí. Bởi đơn giản, nếu như nó vớ vẩn hẳn và không có ích cho một ai trong số chúng ta thì đà chẳng ai thèm đọc rồi. Mà đã không thèm đọc thì cũng không cần phải “lăn tăn” là vớ vẩn hay không vớ vẩn.
Sau khi loại được những sách vớ vẩn, bạn tiếp tục loại những sách triết lý cao siêu, ví dụ sách nghiên cứu về triết học siêu hình. Dạng sách này có đối tượng đọc của riêng nó, tất nhiên rồi, nhưng trong phần lớn trường hợp thì bạn không thuộc nhóm đối tượng đó. Và đó là nhóm đối tượng đọc để nghiên cứu đấy nhé, họ cũng không đọc để giải trí, mà giải trí lại là dạng sách chúng ta đang tìm kiếm ở đây, bạn nhớ chứ nhỉ?
ĐỌC ĐỂ NÂNG CAO KIẾN THỨC
Nói phô trương hơn một chút thì là “để trở thành người giỏi”. Đây là nơi bạn nên kết thúc quá trình đọc để giải trí cho dù trong khi đọc để nâng cao kiến thức thì bạn cũng được giải trí không ít đâu. Bất kể học ngành gì, bạn phải có một nền tảng kiến thức nhất định.
Tôi từng gặp những bác sĩ thành công không chỉ với kiến thức y học chuyên môn mà họ còn thông thạo về lịch sử và văn hóa. Một phóng viên không chỉ biết viết lách mà còn phải có kiến thức tốt, trở thành người giỏi nhất trong lĩnh vực của mình thì cơ hội thành công sẽ rộng mở hơn.
Điều đó tưởng nói nghe đã dễ hiểu rồi, và khi bạn trực tiếp trải nghiệm “lợi thế của kiến thức” thì còn dễ hiểu hơn. Riêng tôi thì có một câu chuyện thế này. Khi tôi đi sang Mỹ, gặp ông chủ của tạp chí Think! Inc., tạp chí về doanh nghiệp nhỏ và vừa danh giá nhất nước Mỹ. Cuộc gặp diễn ra ở tòa nhà World Trade Center ngày trước. Lúc đầu, khi mới gặp nhau, tất nhiên chúng tôi chưa nói chuyện công việc mà chỉ dừng lại ở giao tiếp xã giao, hỏi thăm. Tôi nói với ông ta rằng đây là lần đầu tiên tôi đến nước Mỹ, tôi có nghiên cứu và đã viết một cuốn sách về nước Mỹ. Ông ta mới hỏi lại, lúc đó cũng chưa có vẻ gì là quan tâm lắm: Thế anh biết gì về đất nước của chúng tôi? Cuốn sách anh viết nói về cái gì? Tôi trả lời, tôi viết cuốn sách Hiến pháp Mỹ được làm ra như thế nào?, rằng tôi nghiên cứu về Alexander Hamilton và thời kỳ lập quốc của nước Mỹ. Ông ấy vỗ tay bảo hay quá và tiết lộ rằng, chính ông cũng tốt nghiệp ngành lịch sử, và đề tài nghiên cứu luận văn của ông trước đây là về thời kỳ lập hiến của nước Mỹ. Thế là chúng tôi mải mê ngồi nói chuyện. Lẽ ra câu chuyện xã giao đó sẽ chỉ diễn ra trong 5, 10 phút, nhưng rồi kéo dài đến 20, 30 phút. Chúng tôi nói về những gì cả hai đều nghiên cứu và tâm đắc về lịch sử nước Mỹ.
Quá trình đàm phán công việc sau đó của chúng tôi? Chắc bạn cũng đoán được. Suôn sẻ hơn rất nhiều so với dự kiến vì đối tác nhận thấy chúng tôi chia sẻ được với họ về cả kiến thức lẫn sở thích.
Khi gặp gỡ người này người kia, ở Việt Nam hay nước ngoài, tôi luôn để ý đối tác sinh ra ở vùng quê nào, và ở nơi đó có điểm gì đặc biệt về lịch sử, địa lý, văn hóa, thậm chí dòng họ của đối tác… Các cuộc nói chuyện tưởng như xã giao sẽ trở nên hữu ích đủ để bạn bất ngờ.
Một kinh nghiệm quan trọng không kém khác: bạn muốn thành công trong nghề nghiệp gì, bạn hãy tìm hiểu về những người thành công nhất trong nghề nghiệp đó mà bạn nghe nói đến. Những người thành công nhất ấy. Những người chỉ hơi hơi thành công thì cứ từ từ đã.
Không ai thành công một mình, nhưng ta có thể thành công cùng với những người mà nếu không đọc sách thì ta còn không tưởng tượng nổi là có lúc họ sẽ đồng hành cùng ta.
LÃNH TỤ VÀ SÁCH
Tôi không biết một vị lãnh tụ nào mà trong đầu họ không có cả một gia tài về sách.
Kennedy đọc không biết bao nhiêu cuốn sách mà kể. Mao Trạch Đông đọc một lúc bốn, năm quyển sách. Mao Trạch Đông và Tưởng Giới Thạch có hai cách đọc khác nhau, mặc dù cả hai đều là những “kho” sách. Tưởng Giới Thạch đọc hết cuốn này mới chuyển sang quyển khác rất nhanh, còn Mao Trạch Đông lại rất khác người, ông ta có năng lực đang đọc dở quyển này vẫn có thể chuyển sang đọc quyển khác, đang đọc dở quyển khác chuyển sang đọc quyển khác nữa, cứ thế hoặc quay lại quyển đầu tiên… Làm như thế không dễ chút nào. Khi một người chọn đọc theo cách đó, họ có khả năng xếp các thông tin thu lượm được từ mỗi cuốn sách vào một ngăn riêng. Tôi cho đó là cách đọc của thiên tài. Người bình thường thì sẽ mất tập trung, quên hoặc lẫn lộn các thông tin trong những quyển sách.
Các lãnh tụ đọc sách không ngừng nghỉ và những tri thức của nhân loại được tập hợp trong trí não của họ như một dòng thác chảy.
Thêm ví dụ về một nhân vật đọc sách rất “kinh khủng” là Napoléon Bonaparte. Từ năm 15 tuổi đến 22 tuổi, ông ta đắm chìm trong những trang sách.
Ở Việt Nam, tôi chỉ có thể đưa ra những ví dụ mà tôi được nghe kể trực tiếp về họ, nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười, Đại tướng Võ Nguyên Giáp hay nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại Trương Đình Tuyển chẳng hạn. Ông Võ Đại Lược, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế chính trị thế giới, từng kể với tôi rằng nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười đọc sách nhiều đến mức khi bộ sách đồ sộ Kinh tế chính trị học Nhật Bản (hơn 2000 trang) đang được dịch, ông Đỗ Mười yêu cầu cứ dịch được 50 trang lại mang đến cho ông đọc, chứ không chờ đến khi sách ra mới đọc.
ĐỌC ĐỂ GIẢI QUYẾT MỘT VẤN ĐỀ CỤ THỂ
Bạn muốn tìm hiểu cách ứng xử với đồng nghiệp trong công sở? Cách nấu món ăn này món ăn kia? Cách giao tiếp với bố mẹ vợ (chồng) tương lai? Cách để trở thành một nhân viên giỏi? Cách để trở thành một lãnh đạo giỏi? Hoặc làm sao để có một vẻ ngoài gây thiện cảm? Làm sao để thoát khỏi những cơn stress?
Trong cuộc sống có không ít trường hợp ta phải xử lý những vấn đề mà các thông tin, kiến thức có sẵn không bao giờ là đủ, hoặc quá chung chung mà không đi vào cụ thể và không chỉ cho bạn thấy một con đường rõ ràng để đi theo. Mỗi lần, bạn nên cụ thể hóa “đề bài”. Mọi việc đều không thể được giải quyết chừng nào “đề bài” còn chưa rõ ràng. Mỗi người khi sống đều đi tìm chính mình (kể cả khi họ không biết là họ đang làm thế), nhưng công cuộc tìm kiếm đó sẽ còn hoang mang lắm nếu như không có những đề bài rõ ràng.
Nếu bạn chưa đi làm, hãy đợi đến lúc đi làm và những đề bài sẽ ngày càng hiện rõ. Nhưng không vì thế mà bạn đợi đến lúc đi làm mới bắt đầu đọc. Hãy nhớ điều này: đọc nhiều nhất có thể khi bạn còn đang học và nghiên cứu vì đó là giai đoạn bạn có thể dành toàn tâm toàn ý và toàn thời gian cho việc đọc. Với nhiều người, bước chân vào đời (hiểu theo nghĩa là nhận được một công việc) cũng đồng nghĩa với việc ngừng đọc tạm thời hoặc vĩnh viễn, hoặc chỉ còn đọc rất ít trong phần còn lại của cuộc đời.
Từ góc nhìn của tôi, đọc trước và tích lũy, đợi đến lúc nào gặp những “đề bài” cho cuộc đời, bạn sẽ tìm lời giải nhanh hơn và ít đau đớn, ít hối tiếc hơn so với khi bạn không có nền tảng từ trước. Tôi nhớ một bài kiểm tra toán năm lớp 12 và thầy giáo trẻ sau khi nêu đề đã nói rất hàm súc rằng: “Các em hãy sử dụng mọi kiến thức đã học để giải bài toán này”. Từ gì đặc biệt ở đây? “Mọi” – một từ rất rộng. Lúc đó, chúng tôi, vốn là những đứa học trò hay bắt bẻ và thường ngày vẫn thoải mái đùa cợt với thầy, đã hỏi vui: “Kiến thức lớp Một có cần không thầy?” Như chỉ chờ có thế, thầy giáo vặn lại ngay: “Thế cách làm tính mà các em chắc chắn sẽ dùng đến khi giải toán thì học từ lớp mấy vậy?”.
Cứ thế, đến khi giải Toán cao cấp đi chăng nữa thì những gì học được từ môn Toán lớp Một vẫn sẽ cần thiết. Giải các “đề toán” trong đời cũng như xây nhà vậy, nhất thiết phải có móng và móng càng vững càng tốt. Vậy, đừng lãng phí thời gian bây giờ và về sau của cuộc đời bằng cách lơ là đọc sách và tặc lưỡi nghĩ rằng: “Sau này đọc cũng chưa muộn”.
ĐỌC ĐỂ GIẢI QUYẾT TỔNG THỂ BÀI TOÁN CUỘC ĐỜI
Bác Hồ không chỉ đọc sách để giải trí hay để giải quyết các vấn đề công việc, sự vụ mà Người đọc để nâng cao hiểu biết. Thông thường Người không chỉ đọc sách Quốc ngữ, sách chữ Hán mà Người còn đọc cả sách tiếng Pháp và nhiều sách khác nữa. Với Người, sách chính là “thuốc chữa tội ngu” và là một nguồn quan trọng có thể đưa ra lời giải đáp cho câu hỏi “tự do, bình đẳng, bác ái” là gì?
Đối với cá nhân tôi, lộ trình cuộc đời là mục tiêu quan trọng, không dừng lại ở việc giải quyết một tình huống cụ thể. Bài toán cuộc đời của tôi là những mục tiêu lớn lao trong sự nghiệp. Điều đó không thể đạt được bằng cách chỉ đọc một cuốn sách riêng lẻ nào đó. Để xử lý được bài toán lớn, bạn phải đề ra rằng: khi học cấp 1, cấp 2, cấp 3 đọc như thế nào, lên đại học đọc như thế nào.
Với tôi, “điểm rơi phong độ” là vào quãng bốn năm đại học. Đó là khoảng thời gian tôi đọc nhiều sách nhất và những tri thức thu nạp được đã có ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống và công việc của tôi sau này. Kể cả những gì tôi tìm đọc về sau cũng nằm trong dòng chảy đó: cùng mảng để tài hoặc thể loại.
Nhưng không có nghĩa bạn cũng phải chọn “điểm rơi” vào đúng thời sinh viên như tôi. Mỗi người có một con đường. Không có nguyên tắc chung bất di bất dịch cho “điểm rơi” này và cũng không ai quyết định thay bạn được. Đọc sách là hoạt động tự thân và đòi hỏi/tạo điều kiện cho tính chủ động.
Tác giả người Pháp Marcel Proust nói: “Mỗi người đọc, khi đọc, đều đọc chính mình”. Điều này không chỉ đúng với sách văn học (dòng sách của Proust). Tôi nhận ra mọi người khi đọc đều soi chiếu nội dung sách vào nội tâm mình, và vì nội tâm chúng ta đa dạng, tác động của cuốn sách cũng đa dạng. Mặc dù vậy, không đa dạng đến nỗi các tác động ở mỗi người đều khác nhau, đến nỗi tuyệt nhiên không có gì tương đồng.
Nguyễn cảnh Bình
Chia sẻ với bạn bè nếu bạn thấy hữu ích!
