‘Nexus’ – Khi nhân loại đối mặt với cuộc cách mạng mà chính họ không còn kiểm soát

MỤC LỤC BÀI VIẾT

Yuval Noah Harari – nhà sử học nổi tiếng với những tác phẩm gây chấn động như Sapiens, Homo Deus – vừa cho ra mắt cuốn sách mới mang tên “Nexus”, một lời cảnh tỉnh mạnh mẽ về thời đại mà con người tưởng như đang thống trị công nghệ, nhưng thực chất lại dần trở thành đối tượng bị thao túng bởi chính các hệ thống họ tạo ra.

Trong Nexus, Harari đưa độc giả bước vào một hành trình truy vết thông tin – không chỉ là sự thật hay dữ liệu – mà là cách thông tin hình thành, vận hành và chi phối gần như toàn bộ đời sống chính trị, xã hội, kinh tế lẫn ý thức hệ của con người.

Khi AI không còn là tương lai, mà là hiện tại

Harari khẳng định: trí tuệ nhân tạo đang phát triển với tốc độ vượt xa cả trí tưởng tượng, trong khi nhân loại vẫn chưa thực sự hiểu nó hoạt động thế nào – chứ đừng nói đến việc kiểm soát.

Tác phẩm cho thấy, cuộc khủng hoảng của thế kỷ 21 không chỉ nằm ở biến đổi khí hậu, xung đột địa chính trị hay đại dịch toàn cầu – mà nằm ở sự thiếu kiểm soát thông tin trong một thế giới đang bị thuật toán vận hành âm thầm.

Ba phần, một mạch kết nối xuyên suốt lịch sử loài người

“Nexus” được chia làm ba phần:

Những mạng lưới của con người đưa ra định nghĩa mới về thông tin, mổ xẻ cách các thể chế dân chủ và độc tài quản lý và sử dụng thông tin để duy trì quyền lực.
Mạng lưới vô cơ đi sâu vào các công nghệ đương đại như AI, mạng xã hội, giám sát số – và chỉ ra cách mà dữ liệu cá nhân trở thành tài sản chiến lược.
Nền chính trị máy tính đặt ra viễn cảnh mà các thuật toán thay thế cả các thiết chế chính trị truyền thống, từ đó hình thành những kiểu quyền lực mới – phi nhân tính, phi kiểm soát.

Harari không viết với giọng văn giật gân. Ông lạnh lùng dẫn chứng, phân tích từng mốc lịch sử – từ Thời đồ đá, đến Cách mạng in ấn, truyền thông đại chúng, và cả thời đại TikTok – để cho thấy: mỗi bước tiến công nghệ đều đồng thời là một bước lùi của quyền tự quyết cá nhân nếu không được kiểm soát cẩn trọng.

Lịch sử là lời nhắc, không phải lời tiên tri

“Lịch sử không phải là nghiên cứu về quá khứ, mà là nghiên cứu về sự thay đổi” – Harari viết. Ông nhấn mạnh, Nexus không nhằm dự đoán tương lai, mà đặt ra câu hỏi: nếu không thể thay đổi tương lai, thì tại sao chúng ta lại thảo luận về nó?

Chính ở sự chất vấn này, Harari đưa ra thông điệp chủ chốt: con người vẫn còn cơ hội lựa chọn – nhưng cơ hội ấy đang thu hẹp lại rất nhanh.

Tác giả Yuval Noah Harari. Ảnh: SIPA

Một cuốn sách cần thiết cho thế kỷ hỗn loạn

“Nexus” được giới học thuật và báo chí quốc tế đánh giá cao. Nhà nghiên cứu AI Mustafa Suleyman nhận định đây là cuốn sách “xuất hiện đúng lúc”, khi toàn thế giới đang bị cuốn theo làn sóng phát triển AI chưa từng có. The Economist gọi Nexus là “tác phẩm nắm bắt chính xác tinh thần thời đại”, còn Kirkus Review khẳng định: “Giữa vô số cuốn sách về tương lai AI, độc giả nên bắt đầu với cuốn này”.

Từ sử gia thành ‘nhà tiên tri’ thời đại số

Harari là giảng viên tại Đại học Hebrew, Israel, nhận bằng tiến sĩ từ Đại học Oxford. Với tư duy liên ngành giữa lịch sử – sinh học – công nghệ, ông trở thành một trong những tiếng nói có ảnh hưởng nhất về tương lai loài người. Sapiens, Homo Deus và 21 Bài học cho thế kỷ 21 đã đưa ông ra thế giới – nhưng có lẽ Nexus mới là cuốn sách quyết liệt và cần thiết nhất của ông cho đến nay.