“Bắt chước dân ca Mông” – Tình yêu, khát vọng và nỗi day dứt

“Không bằng lòng thì thôi
nếu em bằng lòng
thì ta về ở với nhau một đêm”
(Lời bài hát Mông)

Nếu em yêu chồng thì thôi
Nếu không yêu chồng
Thì ta về ở với nhau
Một đêm hay một đời
Khi ấy em hãy nói.

Nếu em yêu chồng thì thôi
Nếu không yêu chồng
Đêm quay nhìn song cửa
Vía chúng ta tìm nhau trong ngôi sao lẻ
Giọt nước mắt gieo ngân ngấn cuối trời.

Nếu em yêu chồng thì thôi
Nếu không yêu chồng
Hãy mơ về Sa Pa một mùa sương gió
Dấu chân chúng mình còn ở đó
Những dấu chân hoá thạch giữa rừng già.

Nếu em yêu chồng thì thôi
Nếu không yêu chồng
Em cứ gọi tên anh trong gió
Núi sẽ chìm và mây sẽ nổi
Anh sẽ về bên em
Như tia nắng cuối cùng.

Nếu em yêu chồng thì thôi
Nếu không yêu chồng
Em hãy giấu đi những dòng nước mắt
Bao khế chua ổi chát
Rồi hoá bạc vàng ngày ta gặp nhau.

Nếu em yêu chồng thì thôi
Nếu không yêu chồng
Thì đừng sợ mắt mờ tóc bạc
Em vẫn còn anh
Đứng đợi kia dù vô vọng một đời.

Nếu em yêu chồng thì thôi
Nếu không yêu chồng
Lời anh nói sẽ về bên gió lạnh
Bao dịu dàng cay đắng đêm nay…

– Trần Hòa Bình –

Bài thơ “Bắt chước dân ca Mông” của Trần Hòa Bình là một thi phẩm mang âm hưởng dân ca vừa tha thiết vừa day dứt, gợi mở những giằng co sâu xa trong tình yêu. Mượn lời ca Mông mộc mạc “Không bằng lòng thì thôi / nếu em bằng lòng / thì ta về ở với nhau một đêm”, nhà thơ mở rộng thành một điệp khúc xuyên suốt: “Nếu em yêu chồng thì thôi / Nếu không yêu chồng…”. Cấu trúc lặp lại ấy giống như tiếng hát giao duyên, nhịp nhàng mà da diết, nhấn mạnh nỗi khát khao không nguôi của nhân vật trữ tình.

Chủ đề mà bài thơ hướng đến chính là tình yêu ngoài hôn nhân, một thứ tình cảm vừa mãnh liệt vừa đầy day dứt. Người đàn ông trong thơ không che giấu nỗi khao khát được ở bên người mình thương, nhưng cũng không dám gạt bỏ hoàn toàn rào cản luân lý. Câu thơ “Nếu em yêu chồng thì thôi” là sự dằn lòng, là cái khung đạo lý luôn hiện hữu. Thế nhưng ngay sau đó, lời thơ lại mở ra viễn cảnh: “Nếu không yêu chồng…” – một đêm, một đời, một giọt nước mắt gieo cuối trời, hay những dấu chân hoá thạch nơi Sa Pa sương gió. Tình yêu ấy vừa thiết tha vừa tuyệt vọng, như một sự giằng co giữa trái tim và lý trí, giữa khao khát tự do và ràng buộc xã hội.

Hệ thống hình ảnh trong bài thơ giàu tính biểu tượng và gợi cảm. “Ngôi sao lẻ”, “giọt nước mắt gieo cuối trời” gợi sự cô đơn, lạc lõng. “Sa Pa mùa sương gió, dấu chân hoá thạch giữa rừng già” gợi dấu ấn vĩnh cửu của một tình yêu dù chỉ thoáng qua. “Anh sẽ về bên em như tia nắng cuối cùng” khiến tình yêu trở nên mong manh nhưng cũng rực rỡ đến tận phút cuối. Những chi tiết đời thường như “bao khế chua ổi chát” lại làm nổi bật vị chua xót của tình yêu, để rồi hoá thành kỷ niệm quý giá. Tất cả khiến giọng thơ vừa mềm mại vừa bi thương, vừa mơ mộng vừa đầy xót xa.

Điều đáng chú ý là cách nhà thơ dùng thủ pháp lặp cấu trúc để tạo nhịp điệu, khiến bài thơ vang lên như một khúc hát. Xen giữa thực và mơ, đời thường và vĩnh cửu, tình yêu trong thơ Trần Hòa Bình vượt khỏi câu chuyện cá nhân để trở thành khát vọng muôn đời của con người: khát vọng được yêu thương tự do, được sống thật với cảm xúc của mình, dù phải trả giá bằng cả sự day dứt và vô vọng.

Có thể nói, “Bắt chước dân ca Mông” là một bài thơ đẫm chất trữ tình, vừa gợi nỗi buồn của một tình yêu không trọn vẹn, vừa cất lên khát vọng về một tình yêu vượt ra khỏi những khuôn phép cứng nhắc. Nó làm người đọc lắng lại, vừa thương cảm, vừa đồng cảm với tiếng lòng của kẻ yêu trong sự chênh vênh giữa đạo lý và trái tim.