[Review sách] Nexus – Khi loài người trở thành mạng lưới

MỤC LỤC BÀI VIẾT

Yuval Noah Harari không còn là cái tên xa lạ với độc giả toàn cầu. Với Sapiens, ông kể câu chuyện về sự tiến hóa của Homo sapiens từ loài vật thành sinh thể văn hóa. Với Homo Deus, ông mở ra những viễn cảnh nơi con người vươn đến vị thế thần thánh. Nhưng với Nexus, Harari chuyển hướng – ông không còn kể về con người như một cá nhân sinh học hay xã hội, mà như một nút trong mạng lưới thông tin. Và đó là một góc nhìn vừa sắc bén, vừa đáng lo ngại.

Thông tin: vật chất định hình lịch sử

Từ chương đầu tiên, Nexus đã đặt một giả thuyết táo bạo: thông tin không chỉ là công cụ truyền đạt – nó là yếu tố kiến tạo thực tại. Harari truy vết sự hình thành và phát triển của “mạng thông tin” từ thời cổ đại – những hình vẽ trên vách đá, chữ viết tượng hình, bảng luật Hammurabi – cho đến sự ra đời của in ấn, báo chí, và sau cùng là Internet. Mỗi bước chuyển hóa của loài người, theo Harari, không thể tách rời khỏi sự chuyển hóa của thông tin.

Đây không phải là một mô tả công nghệ khô khan. Harari luôn gắn mỗi bước phát triển thông tin với một sự thay đổi cấu trúc xã hội. Chữ viết tạo ra đế chế. In ấn khơi nguồn cải cách tôn giáo. Mạng xã hội lật đổ chính quyền, nhưng cũng lan truyền sự giả dối.

Chúng ta đang sống trong sự bão hòa thông tin – nhưng không có minh triết

Một trong những luận điểm trung tâm của Nexus là: chúng ta chưa bao giờ sở hữu nhiều thông tin như hiện tại, nhưng cũng chưa bao giờ cảm thấy mất phương hướng đến vậy. Harari chỉ ra nghịch lý: con người hiện đại có thể tiếp cận hàng tỷ dữ kiện chỉ trong vài giây, nhưng lại ngày càng dễ bị thao túng, định hướng và phân mảnh về nhận thức.

Ông đặt ra những câu hỏi buốt xương: Ai đang kiểm soát thông tin? Làm thế nào để phân biệt giữa tri thức và tin giả? Liệu sự thật còn tồn tại khi mỗi người đều sống trong một “thực tại thuật toán hóa”?

Đây là những câu hỏi không dễ chịu – và Harari, như thường lệ, không đưa ra câu trả lời đơn giản. Ông không viết để xoa dịu hay dẫn dắt, mà để kích thích tư duy phản biện.

Tôn giáo, AI và tương lai của lựa chọn

Một phần đặc biệt đáng chú ý trong Nexus là sự nối dài mạch suy tư từ Homo Deus: con người đang xây dựng một hệ thống tôn giáo mới – Tôn giáo của Dữ liệu (Dataism). Nếu trong quá khứ, niềm tin được đặt vào Chúa, vào Quốc gia, thì nay, con người giao phó cuộc sống mình cho các thuật toán: từ việc chọn bạn đời, đọc tin tức, đến cả quyết định sinh tử trong y học.

Với Harari, đây không chỉ là thay đổi công cụ – mà là thay đổi bản chất của tự do. Khi chúng ta giao phó lựa chọn cho AI, câu hỏi đặt ra không chỉ là “liệu nó đúng?” mà là chúng ta còn là ai nếu không còn quyền lựa chọn?

Một cuốn sách vừa thôi thúc vừa bất an

Nexus không dễ đọc. Nó đòi hỏi người đọc phải kiên nhẫn, không vì văn phong phức tạp – Harari vẫn viết rất rõ ràng – mà vì những vấn đề ông đặt ra quá rộng và quá thật. Sự kết nối giữa lịch sử, triết học, công nghệ và chính trị trong sách nhiều khi khiến người đọc choáng ngợp.

Tuy nhiên, chính điều đó cũng là điểm mạnh: Nexus là lời mời gọi bạn không chỉ tiêu thụ thông tin, mà còn phải phân tích, phản biện và lựa chọn – trong một thế giới mà lựa chọn ấy đang dần bị thay thế.

**Kết luận: Đọc Nexus là đối diện với chính mình**

Nexus không mang lại sự thoải mái, cũng không cố chiều chuộng người đọc. Nó giống một chiếc gương lớn – phản chiếu chúng ta không chỉ là những cá nhân, mà là phần tử trong một mạng lưới vô hình đang định hình lại nhân tính. Dù bạn đồng tình hay phản đối Harari, cuốn sách này buộc bạn phải suy nghĩ – và đó chính là điều một cuốn sách thực sự tốt cần làm.

📤 Nếu bạn thấy bài viết này chạm tới điều gì đó trong bạn, hãy chia sẻ nó đến một người bạn cũng đang sống giữa “cơn lũ dữ liệu”. Biết đâu, một cái click hôm nay lại trở thành một cuộc trò chuyện có ý nghĩa.